Z doświadczeń Zespołu ds. Przemocy Rówieśniczej

w Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym w Mszanie Dolnej

Jako psycholog zatrudniony w placówce resocjalizacyjnej dla chłopców wieku

15-18 lat wielokrotnie napotykałam na problem przemocy stosowanej przez wychowanków.

Trzy lata pracy w Zespole ds. Przemocy Rówieśniczej, którego jestem przewodniczącą, pozwala na podsumowanie i przedstawienie wypracowanych do tej pory sposobów przeciwdziałania przemocy, próbę określenia ich efektywności i sformułowanie pewnych wniosków na temat specyfiki zjawiska przemocy w placówce resocjalizacyjnej.

Przeciwdziałanie zjawisku przemocy miało charakter wielokierunkowy

i obejmowało różnorodne działania nakierowane na zarówno na wychowanków jak i na kadrę placówki i zawierało następujące elementy:

I. Powołanie Zespołu ds. Przemocy Rówieśniczej na posiedzeniu Rady Pedagogicznej we wrześniu 2000.

II. Opracowanie projektu Programu Przeciwdziałania Przemocy (poniżej)

1. Powołanie zespołu ds. opracowania i wprowadzenia programu w placówce.

2. Zapoznanie kadry pedagogicznej ze specyfiką zjawisk przemocy: mechanizmy jej powstawania, syndrom ofiary i sprawcy, konsekwencje stosowania przemocy dla ofiary i sprawcy.

3. Zakup publikacji związanych z przemocą.

4. Przeprowadzenie badań ankietowych wśród uczniów określających poziom agresji w ośrodku oraz natężenie problemu w grupach wychowawczych i dokładne przeanalizowanie wyników.

5. Analiza i ocena dotychczas stosowanych metod interwencji wobec przemocy.

6. Opracowanie scenariusza zajęć profilaktyczno-interwencyjnych nt. przemocy

przeprowadzenie ich w grupach wychowawczych.

7. Opracowanie Ośrodkowego Kodeksu Zasad Przeciwko Przemocy.

8. Organizacja Ośrodkowych dni Przeciwko Przemocy - integracja społeczności ośrodka wokół tematu przemocy.

9. Opracowanie Strategii Przeciwdziałania Przemocy Rówieśniczej (ogólne zasady reagowania na przemoc, działania wobec sprawców, działania wobec ofiar przemocy)

10. Ocena efektów zrealizowanych działań (ewaluacja).

Przewidywane efekty programu:

1. Poprawa samopoczucia wychowanków w placówce, obniżenie nasilenia problemów

adaptacyjnych, zmniejszenie liczby ucieczek wychowanków z placówki.

2. Przezwyciężenie poczucia bezradności wobec zjawiska przemocy wśród kadry

i efektywne stosowanie działań w ramach sytemu interwencji.

Wskaźniki efektywności programu:

1. Ankieta końcoworoczna określająca aktualny poziom nasilenia przemocy

i samopoczucie wychowanków w placówce.

2. Porównanie ilości ucieczek z placówki w roku poprzednim i po roku realizacji

programu.

3. Stopień zaangażowania wychowanków w zajęcia realizowane w ramach programu.

III. Opracowanie harmonogramu działań Zespołu ds. Przemocy

IV. Systematyczne spotkania zespołu (raz na miesiąc lub w sytuacjach trudnych

szybkie spotkania interwencyjne), który planował i realizował działania

w następujących kierunkach:

· nagłośnienie problemu, przerwanie „tabu” wokół problemu przemocy jako niezbędny warunek rozpoczęcia przeciwdziałania jej

· działania nastawione na monitorowanie nasilenia i charakteru przemocy w placówce poprzez: badania ankietowe; wymianę spostrzeżeń na spotkaniach zespołu; wytypowanie sprawców i ofiar przemocy

· działania restrykcyjne nastawione na ukaranie sprawców na drodze sądowej poprzez motywowanie wychowanków poszkodowanych do składania zeznań obciążających: działania te doprowadziły do aresztowania wychowanków najbardziej brutalnych, którzy otrzymali wyroki w zawieszeniu i zostali usunięci z placówki

· edukacja wychowanków mająca na celu uświadomienie im, że zarówno przemoc fizyczna jak i psychiczna są przestępstwem i podlegają przepisom Kodeksu Karnego, poprzez organizację spotkań z przedstawicielem policji, sędzią

i prokuratorem

· psychoedukacja ukierunkowana na pogłębienie wśród wychowanków rozumienia przyczyn, mechanizmów i negatywnych konsekwencji przemocy dla sprawców

i ofiar

· promowanie idei „życia bez przemocy” i pozytywnych wartości poprzez organizację Ośrodkowych Dni Przeciwko Przemocy ( m.in. spotkania z gośćmi, występy artystyczne wychowanków, konkursy tematyczne, akcja informacyjna i zajęcia psychoedukacyjne w grupach), przy udziale młodzieżowego wolontariatu

· samokształcenie kadry w zakresie zjawiska przemocy i uczenie się efektywnego radzenia sobie z tym problemem.

Realizacja powyższych zadań przyniosła ujawnienie się następujących problemów i pozwoliła na sformułowanie następujących wniosków:

· sprawcy przemocy posługują się silnie utrwaloną strategią polegającą na zaprzeczaniu dokonywania przez nich przemocy, minimalizowaniu jej znaczenia; najczęściej cechuje ich brak skruchy i wyrzutów sumienia wynikający z silnego przekonania, że jednostki słabsze fizycznie i psychicznie powinny być wykorzystywane, a nawet „niszczone”

· sprawcy ujawniają wrogi i bezwzględny stosunek do wychowanków informujących kadrę o stosowanej wobec nich przemocy; w takim przypadku osoba ta traktowana jest jako „donosiciel”, „konfident” i traktowana z całą bezwzględnością

· sankcje prawne wobec sprawców przyczyniły się do chwilowego ograniczenia przemocy, ale ich efekty są krótkotrwałe ze względu na to, że miejsce usuniętych z placówki wychowanków zajęli „nowi” sprawcy i dokonała się odbudowa hierarchii dominujących wychowanków - z tego faktu wynika więc, że strach przed karą nie jest lekiem na „chorobę przemocy”

· problemem jest mały repertuar kar dla ujawnionych sprawców; kary regulaminowe często „nie robią na nich wrażenia”

· problemem dotyczącym kadry jest pojawiający się niekiedy niewłaściwy stosunek do ofiar przemocy, polegający na poglądach w rodzaju: „ofiara sama prosiła się

przemoc”, „jest sobie sama winna”, „zdenerwowała sprawcę”, „mogła siedzieć

cicho”, „jest bardzo denerwująca”.

Takie myślenie jest zagrożeniem dla efektywnego przeciwdziałania przemocy, gdyż

jest identyczne z myśleniem sprawcy, który bardzo często obwinia i degraduje

ofiarę, a swoją winę minimalizuje.

Ocena efektywności prowadzonych działań:

· podejmowane zdecydowane działania doprowadziły do złamania „tabu” dotyczącego przemocy i spowodowały, że poszkodowani wychowankowie poczuli, iż mają za sobą zaplecze w postaci kadry i zaczęli częściej zgłaszać przypadki przemocy

· po pierwszym półroczu wdrażania działań antypody ponad 3-krotnie zmalała ilość ucieczek z placówki (do tej pory znaczna ich część była powodowana przemocą). Fakt ten świadczy o podwyższeniu poziomu poczucia bezpieczeństwa wychowanków)

· większość wychowanków w dużym stopniu zaangażowała się w zajęcia

i działania związane z przeciwdziałaniem przemocy (jak wynika z ankiety

zdecydowana większość chłopców werbalnie deklaruje, że należy walczyć

z przemocą)

· przy realizacji tych działań okazało się, że zaktywizowana została grupa wychowanków „neutralnych”, nastawionych na osiąganie pozytywnych wartości, rozwój zainteresowań, uczestnictwo w organizowanych przez ośrodek zajęciach.

Na marginesie warto dodać, że Zespół ds. Przemocy stał się forum tworzenia

i wymiany nowych pomysłów pracy z wychowankami, interesujących i nowatorskich zajęć, które pośrednio poprzez rozwijanie mocnych stron wychowanków

oraz stymulowanie ich aktywności i zainteresowań, przyczyniły się do zmniejszania poziomu zachowań o charakterze przemocy rówieśniczej.